Ọ bụghị ihe nzuzo na irubere iwu isi bụ nnukwu akụkụ nke ịbụ ndị agha. Ma ọ bụrụ na ị na-atụle isonyere, ị ga-achọ ime nchọpụta mkpụrụ obi mbụ - na ruo mgbe ebighi ebi, ma ọ bụrụ na i debanyere aka - iji jide n'aka na i nwere ike iguzogide nsogbu dị iche iche nke ụdị ọrụ a.
Eziokwu dị mwute bụ na nchọpụta nke ime mmụọ na-egosi na anyị nwere obi ike n'omume dị nnọọ njọ karịa ka anyị chere (na anyị na-achọ ka anyị chee echiche nke onwe anyị, n'agbanyeghị ihe àmà.) Ọ na-adaba karịsịa mgbe omume anyị na-adaba na ọnụ ọgụgụ nke ikike .
Iwu agha na nkwanye ùgwù onwe onye, ọ na-achọ ezigbo ihe ọmụma banyere onwe gị iji merie nsogbu ndị ahụ.
Nrubeisi iwu na-akwadoghị
Site na otu ụbọchị, ndị agha agha abụghị naanị na ha kụziiri uru nke nrubeisi nrubeisi ozugbo - ha na- adabere na nkwekọrịta ịkwalite ụkwụ , ngwa ngwa, na iwu dị ukwuu. Ebumnuche bụ ịme ka ndị ọhụrụ na-eso onye ndú gaa hell na azụ: Mgbe ndị mmadụ na-anwụ gburugburu gị na onye nrọ gị gwara gị ka ị "Were ugwu ahụ!" ọ naghị eme ihe dị mma iji nwee ụyọkọ snotty mara-ya nile na-aza ya, sị, "Gịnị mere na anyị anaghị akwụsị ebe a ma jiri echiche ka mma?"
Mana dịka ọha mmadụ, anyị aghaghị ịnakwere ihe mmụta siri ike nke nrubeisi na-enweghị isi na-agabiga. Ihe Nuremberg na-agbachitere bụ ihe atụ zuru oke nke ihe kpatara "ịgbaso iwu" bụ ihe ngọpụ na-adịghị anakwere maka omume ndị na-eme omume rụrụ arụ, ma ọ bụghị nke ikpeazụ - ọ bụghịkwa onye iro nke US na-adọrọ onwe ya.
N'isiokwu ya bụ "Iwu Ndị Agha: Iji Na-erubere Isi ma Ọ Bụ Na-erube Isi?" Rod Powers na-enye akụkọ akụkọ nnukwu n'akpa uwe mgbe a tụrụ ndị agha US ikpe maka ịgbaso iwu iwu na-akwadoghị. N'ime ikpe ndị a ma ama bụ "ikpe ụlọikpe (na nkwenye maka igbu ọchụ nke mbụ) nke onye mbụ Lieutenant William Calley maka nke ya na Mgbuchapụ M" na ihe egwu na-eme egwu n'ụlọ mkpọrọ Abu Ghraib na Iraq site na ndị agha "kwupụtara na ha bụ nanị na-agbaso iwu ndị isi nke ọgụgụ isi. "
Iji belata mpụ ndị dị otú ahụ, akụkụ nke bọmbụ mara ụlọikwuu bu ụzọ gụnyere ọzụzụ na Usoro omume na iwu agha . Isi okwu bụ isi na-echetara ndị isi na ha bụ "ezigbo ụmụ okorobịa": Na-ekpe ikpe ziri ezi na ịjụ ịgbaso iwu ndị doro anya na iwu akwadoghị, dị ka igbu ọchụ ndị nkịtị na-emeghị ihe ọjọọ, mpụ, ma ọ bụ iji ndị mkpọrọ eme ihe. Ma ọ dị mfe?
Psychology Social
Mgbe m lọtara ụlọ akwụkwọ mgbe m rụsịrị njem nke abụọ na Iraq, abụrụ m ihe ọmụmụ gbasara nkà mmụta uche ruo oge ụfọdụ. Ihe kacha metụta m bụ mmekọrịta mmadụ na ibe ya, nke na-enyocha mmetụta nke ìgwè na ọha na eze na echiche na omume. (Ọ na-emekarị, ọ bụ ezie na ọ bụghị mgbe nile, yiri ka ọ bụ ọmụmụ banyere otú ndị jọgburu onwe ha nwere ike isi baa ụba.)
Ahụtụghị m agha na Iraq, ma m ka na-eche ka afọ m dị ka anyị mụtara ihe abụọ dị mkpa n'akụkọ ihe mere eme gbasara mmekọrịta mmadụ na ibe ya: Ihe Mgbochi Nrubeisi na Mgbagwoju Ụlọ Mkpọrọ Stanford. Ihe ọmụmụ abụọ a kwadoro echiche nke na-emetụta ụdị ikike, gburugburu ebe obibi, na ọrụ a na-elekọta mmadụ (na-adịkarị mfe) na-enwe mmetụta dị mma nke onwe ya ma na-eduga n'ịrụ ọrụ rụrụ arụ. Na mgbakwunye na ihe ndị siri ike pụta, omume rụrụ arụ ndị a nwere ike imetụta mmetụta uche nke onye ahụ na-enye ha.
Ọ bụ n'ihi na, n'agbanyeghị na ebumnuche a na-enye site n'aka ndị ọkà n'akparamàgwà mmadụ, anyị nwere ikike nke onwe, ichebe onwe anyị iji kwenye na anyị dị mma. Gaa n'ihu ma mee ka ụlọ akwụkwọ jupụtara na ụmụ akwụkwọ na-enwe ihe ọmụma nke nchọpụta Milgram. Jụọ ha ma ọ bụrụ na ha ga-anọrọ onye na-adịghị ahụ anya na onye na-adịghị ahụ anya, onye ọ ga-abụrịrị na ha nwere nkụda mmụọ. Ọtụtụ ka ga-ekwenye na ha enweghị ike ime ụdị ihe a: "Abụ m ezi mmadụ."
Odi nwute na nsogbu a adighi nma ma o bu ihe ojoo, kama ighota onwe anyi na odidi mmadu. Irube isi n'iwu iwu - ma ọ bụ ọbụna otu ị na-ahụ n'onwe gị nsogbu - abụghị omume a kwadoro, ma anyị niile ga-aghọta na nrụgide mmekọrịta mmadụ nwere ike ịdị ike karịa ka anyị onwe anyị si chọpụta omume, karịsịa n'oge okpomọkụ nke oge ahụ.
Tụlee Ihe Ị Ga-eme
Ụfọdụ ndị na-esonye na ndị agha agaghị enwe nsogbu ihu igwe dị ka My Lai ma ọ bụ Abu Ghraib. Ma mgbe ụfọdụ, ọ bụ ọdịmma nke ese. Ọ bụ ya mere ọ dị mkpa, tupu ọbụnakwa na-edebanye aha, ịmalite ịyocha otú ị maara onwe gị.
Ruo taa, enwere m ohere ịnweta ndị ọzọ ma ọ bụ ike m n'ahụ ha (na ịbụ onye nọọsụ n'ọdịnihu, ilekọta ndị na-adịghị ike, enwere m ọtụtụ ohere.) Ma n'otu oge, ọ bụ ezie na ọ dịtụbeghị mgbe m hụrụ agha m, agbaara m àmà, ọbụnakwa meela ka m nwee àgwà rụrụ arụ nke, ọ bụ ezie na ọ bụghị nke omekome, na-eme ka m nọrọ n'abalị ruo oge ụfọdụ.
Ọ na-ewe m afọ ole na ole ka m wee ghara inwe obi ụtọ banyere ahụmahụ ndị ahụ n'oge ọ bụla m nwere mmadụ ole na ole. Anaghị m eme ihere maka ọrụ m niile na ndị agha n'ihi ahụmahụ ndị a. Naanị m na-ebuli ha iji gosi ihe m na-ekwu: Tupu ịmalite ịrụ ọrụ nke chọrọ ka ị na-eje ije dị mma n'etiti ịbụ ezigbo onye ọkpụkpọ ma na-egosipụta ikpe ikpe ziri ezi - n'otu oge mgbe nrụgide siri ike, mgbe ọ dị mkpa - tụlee onye ị bụ , na ihe ị ga - eme.
Debe ya kwa ụbọchị, ọbụlagodi ma ị kpebie ịghara ịbanye. Anyị nile nwere ikike maka ihe ọjọọ dị ka ihe dị mma ma ọ bụrụ na ọ dị ọtụtụ mkpa, ọtụtụ mgbe, nanị otu ihe na-eme mkpebi anyị na-achị bụ ịmara onwe anyị.